Artikelen Archieven -

Vegetariërs en slecht geweten

Afgelopen maandag kreeg ik een mailtje van Yuri Knolinski (ja, die Yuri – die zijn poes opvoedt als vegetariër). Hij had wat nieuws. Een manifest tegen de stereotypering van het dier, en of ik deze wilde ondertekenen. Hij nodigde zichzelf uit voor een kopje brandnetelthee.

Nog voor ik Yuri een vraag stelde begon hij te praten.

Yuri: Kijk, Floris. We weten allemaal dat onze omgang met dieren schandalig is. Megastallen schieten in Nederland als paddestoelen uit de grond. Dieren zijn daar niks anders dan producten. Goed, dit riedeltje ken je – maar maakt het niet minder waar.

Ik was aan het nadenken over hoe we dit laten gebeuren. De meesten van ons beschouwen zichzelf als goede mensen. Toch laten we zulke massavernietigingskampen ontstaan. Als we een biefstukje snijden hebben we geen enkel besef van de systematische terreur dat aan dat lapje gezouten eiwitten vooraf gaat.

Ik: Ik denk dat de meesten het wel weten, maar het boeit niet genoeg. Ook ik heb mijn vegetarische levensstijl laten gaan. Het is simpelweg te veel moeite.

Yuri: Te veel moeite? Dat is je beste argument?

Ik: Het is mijn enige argument. En ik vind vlees lekker. Er zijn limieten wat je moreel van een mens kunt vragen.

Yuri: We hebben het over het systematisch kweken, in hokken stoppen en slachten van grote, levende wezens die pijn en stress ervaren. Dat niet doen, is dat te veel gevraagd?

Over vijftig jaar zullen ze de mannen die de reisschema’s maken voor vrachtwagenchauffeurs die varkens naar de slacht brengen voor het gerecht slepen. Ze zullen net als Eichmann veroordeeld worden. Mark my words. Je staat aan de verkeerde kant van de geschiedenis.

Eichmannproces
Adolf Eichmann stond in 1961 terecht voor het de logistiek achter de transporten van miljoenen Joden naar de concentratie- en vernietigingskampen.

Hannah Arendt publiceerde over dit proces het boek Eichmann in Jerusalem. A Report on the Banality of Evil, in het Nederlands beschikbaar als Eichmann in Jeruzalem: de banaliteit van het kwaad. “Terwijl de openbare aanklager Eichmann als het vleesgeworden kwaad afschildert, beschrijft Arendt hem als een doorsneemens, een kleine, maar ambitieuze bureaucraat die door een totalitaire staat werd verleid.”

Ik: Misschien wel. Misschien niet. Maar dat kan alleen als we allemaal zoveel welvaart hebben dat we de cognitieve vrijheid hebben om de dieren tot dat niveau te emanciperen.

Kijk wie er nu vegetariërs zijn? Overwegend jonge, hoogopgeleiden in de grote stad. Onze nieuwe aristocratie. Als je je zorgen moet maken hoe je je belastingen deze maand gaat betalen heb je wel wat beters aan je hoofd.

Yuri: Het moet toch ergens beginnen? Iemand moet het juiste voorbeeld geven. Logisch dat dat de mensen zijn met meer mentale ruimte om moreel te zijn.

En jij hebt die mentale ruimte en welvaart. En toch eet je weer vlees. Ik heb je gisteren wel gezien. Schaam je.

Ik: Tja… Maar het is gewoon lastig, snap je? Ik heb het idee dat we ons tegenwoordig overal slecht over moeten voelen. Hoe meer we weten hoe minder we mogen. Wat was ook alweer het woord dat ze gebruiken nu voor mensen die zich slecht voelen omdat ze vliegen?

Yuri: Vliegschaamte.

Ik: Ja, dat ja. En ergens is dat het volledig terecht. Vanuit milieuoogpunt is vliegen asociaal. Maar het is ook totaal absurd: alleen iemand die in overvloeiende zekerheid leeft kan zoiets bedenken. ‘Vliegschaamte.’ What’s next? Ademschaamte? Dat je je schaam omdat je kostbare lucht inneemt?

Yuri: Komop. Dat is ridicuul. We hebben het over vliegschaamte omdat vliegen een enorme ecologische voetafdruk heeft. Ademen een minimale.

Ik: De schaal is anders, maar is het punt niet hetzelfde? Het komt allemaal neer op slecht geweten. Schaamte om überhaupt te bestaan, ruimte in te nemen.

Yuri: Nee, nee. Het gaat om een eerlijke verdeling. Dat iedereen op de wereld even veel levensruimte krijgt.

Ik: En hoe zit het dan met dieren? Hoeveel ruimte moeten zij krijgen? Willen we 99% van de aarde terrein maken voor mensen? 75%? 50%? 10%? Ik roep maar wat. Leven is ruimte innemen.

Yuri: Ja, maar het hoeft geen Zero Sum Game te zijn.

Een zero sum game: een nulsomspel.
Dit is een term uit de speltheorie waarbij de opbrengst in een spel een constante waarde heeft. Er valt een vaste hoeveelheid punten te verdelen, zoals bijvoorbeeld in een schaakspel. Of de een wint en krijg 1 punt, of de ander wint en krijgt 1 punt of ze spelen gelijk en krijgen beiden 0,5 punten.

Dit idee wordt ook buiten de speltheorie gebruikt als theorie voor reële situaties. Winst van de een zou altijd zorgen voor verlies bij de ander en is geen enkele manier van samenwerken mogelijk waarin de totale te verdelen buit hoger wordt.

Ik: Daar heb je gelijk in. Maar jij doet zelf ook. ‘Iedereen evenveel levensruimte.’ Dat impliceert dat levensruimte van de een ten koste gaat van de ruimte van de ander.

Yuri: Het gaat me juist om samenleven. We hebben een beperkte ruimte, de aarde, en in die zin is er een limiet aan de totale som die we kunnen verdelen tussen mensen en dieren. Het ene leven hoeft niet ten koste te gaan van het ander. Symbiose, Floris.

Hier staakte ons gesprek. Yuri kreeg een telefoontje van zijn buurvrouw. Minous, zijn vegetarische poes, zat achter een muis aan. We hebben afgesproken dit gesprek snel voort te zetten. Over zijn manifest hebben we het de volgende keer.

Onder Raskolnikovs bijl: Jordan Peterson en Sam Harris

Als God niet bestaat, is dan alles geoorloofd?

Varianten op deze vraag verkent de Russische grootschrijver Fjodor M. Dostojevski via zijn hoofdpersonen in Aantekeningen uit het ondergrondse, Misdaad en straf en De broers Karamazov.

Raskolnikov, Ivan Karamazov, Smerdjakov en de ik-figuur uit
het ondergrondse zijn stuk voor stuk atheïsten. Ze wijzen het bestaan van God af. Nog radicaler: in verschillende gradaties trekken ze daaruit de nihilistische conclusie dat er zonder God niets van waarde is en dat dus alles is geoorloofd.

Met tot gevolg dat de eerste met een bijl twee vrouwen doodslaat, de tweede zijn vader overweegt te vermoorden en de derde dat daadwerkelijk doet. En de vierde? Over de gruweldaden uit het ondergrondse zullen we zwijgen.

Opvallend in het werk van Dostojevski is dat de atheïst degene is die moet worden verklaard. De gelovige is de standaard. De atheïst is de ander, het enigma. Hoe kan die moreel zijn?

Of nog erger, in een wereld waarin God van de voorgrond verdwijnt, buitenspel wordt geplaatst, vermoord is – zoals Nietzsche optekent – en waarin het atheïsme het nieuwe normaal is: hoe kunnen we daarin niet allemaal tot het nihilisme vervallen, de bijl oppakken en elkaar de hersens in slaan?

Het debat

Honderdvijftig jaar later staat dit vraagstuk weer centraal in een debat tussen de Canadese psycholoog Jordan Peterson (bekend van zijn 12 regels) en de Amerikaanse neurowetenschapper Sam Harris. Deze zomer bediscussieerden zij en plein public de rol van religie in onze huidige samenleving.

Viermaal trokken zij duizenden enthousiastelingen naar het theater om hen over dit onderwerp te horen spreken. Je leest het goed, ze trokken duizenden mensen naar een publieke ruimte voor een discussie over God. En online zijn de debatten honderdduizenden malen bekeken.

De heren zijn gemeenschappelijk van mening dat er twee morele wegen zijn die we als individu en maatschappij moeten vermijden: die van het nihilisme, en van het fundamentalisme. Beide leiden tot gruwelijk geweld.

Als voorbeeld van het eerste geven ze de man met de bijl, Raskolnikov, als voorbeeld van het tweede wijzen ze gezamenlijk naar Nazi-Duitsland en de Sovjetunie. Tot zover hun overeenstemming.

Jordan Peterson

Waar ze het niet over eens zijn is de rol van religie. Peterson meent dat we allemaal religie nodig hebben en volgt Dostojevski’s lijn en stelt atheïsten gelijk aan nihilisten.

Volgens Peterson zijn we in de praktijk geen van allen werkelijk atheïst, ook al denken velen van ons dat wel. We handelen op basis van waardeoordelen over het zelf en de wereld. Daar is een conceptie van een goede, of minstens betere wereld voor nodig. Die conceptie kunnen we niet gronden in bepaalde feiten in de werkelijkheid of a priori vaststellen. Daar is geen filosofisch fundament voor mogelijk.

Dus wat doen we? We vertellen onszelf verhalen, schilderen een wereld in ons hoofd die beter lijkt. Wij leggen die waarde erin. Oftewel, we geloven in een mogelijke wereld die we met ons handelen waar kunnen maken. Daarom zijn we in de realiteit geen van allen atheïsten, aldus Peterson.

Sam Harris

Harris meent dat we compleet van religie af moeten. Hij draait als het ware de vraag van Dostojevski om: hoe kan een gelovige werkelijk moreel zijn?

Voor hem is de gelovige tegenwoordig automatisch verdacht, de ander. Kenmerkend voor godsdiensten is volgens Harris een beroep op een bepaalde autoriteit, vaak in de vorm van een schrift zoals de Bijbel of de Koran. Daardoor is het geloof afhankelijk van een imperfect moreel systeem, een die is geschreven in een andere tijd, voor een andere wereld, en die misschien in die tijd een verbetering was op het voorgaande, maar nu toe is aan een revisie.

Religie zelf kan dat onvoldoende. Ze heeft slechts een bepaalde rekbaarheid. Ze kan de teksten telkens opnieuw interpreteren, maar op een gegeven moment houdt het op.

De religieuze fundamentalist die de tekst zo nauwgezet mogelijk leest, heeft bovendien een groot voordeel. Die kan simpelweg naar een zin in de tekst wijzen en stellen: kijk, zo moet het zijn.

Harris geeft als voorbeeld dat de Koran expliciet stelt dat van een dief de hand moet worden afgehakt, zoals de IS tot praktijk heeft gemaakt. De Moslimfundamentalist heeft, gegeven de Koran als het woord van Allah, wat dat betreft de beste claim op de waarheid. Hij kan simpelweg naar de regel wijzen. Harris wijst dus op het dogmatische aspect van religie: het onvermogen te evolueren, gehinderd als het is door instituties en de bronnen waar het geloof op gebaseerd wordt.

Onder de loep

Waar beiden in het debat het niet over eens worden is hoe moraliteit kan worden gefundeerd. Ze begeven zich in het gebied van de meta-ethiek. Harris stelt dat ‘het goede’ op een gegeven moment niet verder geanalyseerd kan worden.

Hij kiest dus voor de primitivistische positie, goed = goed. We kunnen het niet definiëren, maar wel aanwijzen. In zijn The moral landscape vertelt hij twee verhalen. Eén over een avontuurlijk, blij, vrolijk, leven, en één over een leven vol geweld, pijn, honger en eenzaamheid. Dat eerste leven is het goede, het tweede het slechte.

Wat Harris hier doet is volgens Peterson precies wat Harris religies verwijt. Hij creëert verhalen waarin hij zijn moraal fundeert. In dit geval een prototype hemel en prototype hel. Deze schept hij als voorbeelden om ons eigen gedrag aan te spiegelen, precies als een religieuze tekst. Harris is het niet met deze interpretatie eens. Het cruciale verschil volgens hem, is dat hij bereid is zijn verhaal te veranderen. Hij weet dat het imperfect is en nog verbeterd kan worden. Het woord van een god staat echter vast.

Stop de bijl

We keren terug naar Dostojevski’s atheïsten, naar
de moordenaars. Ze pleegden hun daden omdat ze zich op basis van de ratio niet van het nihilistische vraagstuk konden bevrijden.

Kunnen Petersons en Harris’ denkbeelden van honderdvijftig jaar later
hen wel helpen? Wat zouden Peterson en Harris deze zelfbenoemde ongelovigen vertellen? Hoe stoppen ze de bijl van Raskolnikov?

Ik geef ze een minuut.

Peterson: Je redeneert dat zonder God anderen geen intrinsieke waarde hebben en het alleen lafheid is die je nog tegenhoudt. Stop. Het gaat er niet om of God daadwerkelijk bestaat, maar om de consequenties van die overtuiging. Het is beter om te leven alsof God wel bestaat, alsof anderen wel een intrinsieke waarde bezitten. Je hebt geen flauw idee wat een moord met je gaat doen. Je gaat eraan ten onder. De Raskolnikov na de moord zal niet dezelfde zijn als degene van voor de moord. Je staat op het punt om een grens over te stappen waarna je niet meer terug kan. Het is arrogantie om te denken te weten wat de gevolgen zijn van je daad. Doe het niet.

Harris: Je trekt uit het niet-bestaan van God onterecht de conclusie dat er geen moraliteit bestaat. Fout, we hebben God niet nodig. Er bestaan wel degelijk betere en minder goede wijzen voor individuen om te leven. Goed, er bestaat niet een pad naar het Eudaimonische leven, maar jouw pad leidt sowieso slechts tot meer lijden. De consequenties van je daad zijn slecht, voor jou en de bredere maatschappij. Je hebt geen God nodig om tot die conclusie te komen. Wat jij op het punt te doen staat is verkeerd, dat weet je diep van binnen ook. Het vergroot het lijden op de wereld. Doe het niet.

Zou een van de twee Raskolnikovs bijl kunnen stoppen?

Oordeelt u zelf.

Dit stuk is in een eerdere versie gepubliceerd in wijsgerig tijdschrift Twijfel.

Wat vliegenvanger Fredrik Sjöberg ons kan leren over traagheid

Vliegen zijn niet populair. Zeg iemand dat je vliegen vangt en ze kijken je aan of je een tik van de molen hebt gehad. Bijen, vlinders, dat begrijpen mensen.

Maar vliegen, waarom zou je voor de je lol op een vrije dag met een netje uren langs de weg staat en vliegen vangen?

Deze vraag en meer beantwoordt de Zweedse auteur en vliegengek Fredrik Sjöberg in zijn boek De vliegenval. Het werk is een bijzondere combinatie van anekdotes, filosofische beschouwingen, biografieën over andere vliegenverzamelaars, een autobiografie en een reisverhaal. Allemaal over vliegen.

Hij neemt ons mee naar allerlei plekken op de wereld, Rusland, Japan en naar de kant van de weg in Zweden waar iedere zomer frambozenstruiken, distels en en spirea’s bloeien. Daar zwaait hij dan met zijn net. Chloroform en glazen potten in de aanslag.

De vliegenvanger

Wandelaars kunnen het niet laten te vragen wat hij aan het doen is. Zijn meest gebruikte antwoord, hier vertaald door Geri de Boer:

‘Ik vang vlinders.’
Dat is de goedkoopste leugen. Hij werkt bijna altijd uitstekend en leidt niet tot vervolgvragen. De vlinderverzamelaar wordt, denk ik, beschouwd als een in zekere zin aandoenlijk persoon, kwetsbaar en een beetje zielig, iemand die je daar zonder verder commentaar in het zonnetje moet laten staan. Alleen een moederlijk glimlachje en hooguit een opbeurend ‘aha!’. Niemand hoeft te vragen wat een vlinder is en iedereen weet dat er volwassen mannen zijn die ze verzamelen.

Goed, maar het is wel een leugen en soms denken mensen dat alle vlinders beschermd zijn en hij dus een perverse crimineel.

Zeggen dat hij daadwerkelijk vliegen verzamelde werkte evenmin. Mensen reageerden veelal in de trant van: ‘Nou kom dan maar eens bij mij thuis, hoor. Daar zijn er zat.’ Vervolgens moest hij dat weer ophelderen en voor hij het wist was was hij in allerlei gesprekken belandt – vliegen vangen deed hij dan niet.

De traagheid

In een vlaag van inspiratie zei hij simpelweg een keer dat vliegen vangen zijn manier van om traagheid de begrijpen. Dat werkte. Traagheid, dat begrepen de mensen.

De reacties waren altijd uitbundig; zodra ik over de traagheid begon, was het alsof alle mensen uit de hele wereld in hun hart vliegenverzamelaars waren, alleen was het nog niet eerder in hen opgekomen. Sommigen hadden hele boeken over traagheid gelezen en hielden lange monologen over hoe goed alles was wat langzaam ging.

Ha, je kent ze vast wel. De traagheidsfilosofen. Wat langzaam is, is beter. Van die idioten die hun smartphone weggooien en internet afsluiten in een poging het leven af te remmen.

Fredrik gaat verder:

Welwillend luisterde ik naar de bijna koortsachtige verklaringen van de voor het familieleven geluchte toeristen waarom onze hele tijd als het ware geïnfecteerd is door snelheid: de communicatie gaat sneller dan vroeger, evenals de nieuwsstroom; mensen praten sneller, eten sneller, veranderen vaker van mening en zijn meer gestrest, terwijl de hele wereld in razend tempo verandert. Der snelheid van de technische ontwikkeling is absoluut sensationeel; de markt wordt werkelijk overspoeld met nieuwe modellen van ontelbare goederen, die allemaal sneller zijn dan de spullen die de markt vorig jaar of zelfs nog maar een halfjaar geleden overspoelden, de computers voorop natuurlijk, en de telefoons, maar zelfs de broodroosters zijn tegenwoordig zo snel dat ze de kritische grens bereiken waarbij het brood aan de buitenkant is verbrand terwijl het van binnen nog niet eens lauw is. En dan hebben we het nog niet eens over de handel in valuta’s en waardepapieren.
‘Nou en of,’ zei ik dan, en ik zwaaide wat met mijn netje.

Fredrik vangt gewoon vliegen. Omdat hij het boeiend vindt. En dat lijkt niemand te begrijpen. Traagheid niet als bewust doel of middel – traagheid uit aandacht.

Mooi toch. Lees De vliegenval in het geheel voor meer intrigerende anekdotes en bespiegelingen. Ik had niet verwacht dat ik het zo interessant zou vinden. Bijen… vlinders… doe mij maar een vlieg.

Jordan Peterson: 12 regels voor het leven. Uitgebreide bespreking.

Een jaar lang keek ik dagelijks colleges van Jordan Peterson, een Canadese psycholoog die inzichten uit de filosofie, psychologie, theologie, mythologie, wereldgeschiedenis en literatuur naadloos met elkaar verbindt. Centraal staat de eeuwenoude vraag: hoe moet je leven?

Om zijn denken toegankelijk te maken voor een breed publiek heeft hij een boek uitgebracht: 12 regels voor het leven: een remedie tegen chaos. Hierin heeft hij zijn antwoord gedestilleerd tot twaalf regels.

‘Regels? Maar dat is toch niet van deze tijd?’ vraag je je misschien af. Ja, regels. Het is een normatieve ethiek. Hij schrijft werkelijk voor wat bijdraagt aan een betekenisvol bestaan, gebaseerd op wetenschappelijke en filosofische inzichten. Mij heeft hij flink aan het denken gezet en mijn leven positief veranderd. Daarom schijn ik graag mijn licht op zijn twaalf regels.

De komende tijd zal ik alle twaalf de regels kritisch bespreken. Hieronder volgen vast de eerste negen.

Inleidende opmerkingen

De regels. Uiteindelijk draait het niet écht om de regels. Ze zijn veelal een begin- of eindpunt van een gedachtegang. Zonder de gedachtegangen zijn de regels weinig meer dan clichés, vandaar dat ik die hele gedachtegangen bespreek.

Andere denkers. In de tekst staan verwijzingen naar ideeën die aansluiten of contrasteren met de ideeën van Peterson. Deze verwijzingen zijn veelal van mijn hand, bedoeld om te laten zien hoe zijn denken zich verhoudt tot die van anderen.

Kanttekeningen. Deze bespreking is niet slechts een samenvatting van het boek. Alhoewel ik gecharmeerd ben van een deel van Petersons ideeën en sommige passages ronduit briljant vind, vliegt hij hier en daar uit de bocht. Daarom plaats ik wanneer nodig kanttekeningen, waarin ik mij kritisch verhoud tot de gepresenteerde gedachtegang.

Inhoudsopgave

Regel 1 / Sta rechtop, met je schouders naar achteren
Regel 2 / Behandel jezelf als iemand voor wiens zorg je verantwoordelijk bent
Regel 3 / Sluit vriendschap met mensen die het beste met je voorhebben
Regel 4 / Vergelijk jezelf met wie je gisteren was, niet met wie iemand anders vandaag is
Regel 5 / Laat je kinderen niet iets doen waardoor je de pest aan ze krijgt
Regel 6 / Zorg dat je huis op orde is voordat je kritiek spuit op de wereld
Regel 7 / Streef na wat betekenisvol is (niet wat opportuun is)
Regel 8 / Vertel de waarheid, of lieg in ieder geval niet.
Regel 9 / Ga ervan uit dat degene naar wie je luistert iets weet wat jij niet weet
Regel 10 / Wees precies in wat je zegt
Regel 11 / Laat kinderen die skateboarden hun gang gaan
Regel 12 / Aai een kat wanneer je er eentje tegenkomt op straat

30 dagen internet het huis uit, een reflectie

Ik ben Floris en ik heb een probleem: het internet. Als ik eenmaal online ben blijf ik maar klikken, van site naar site, filmpje naar filmpje. Het kent geen maat.

Ik heb van alles geprobeerd om deze gulzigheid in te dammen. Een timer. Apps die bepaalde sites blokkeren. Een heleboel goede voornemens. De maatregelen werkten kortstondig. Als ik ergens goed in ben, dan is het wel mijn vermogen zelfopgelegde barrières te omzeilen.

Daarom besloot ik het bij mijn laatste poging anders aan te pakken. Ik schakelde mijn huisgenoot Paul in en liet hem het WiFi-wachtwoord veranderen. Zo had ik dertig dagen thuis geen internet meer (eerder wierp ik mijn smartphone in het vuur).

Nu is het moment gekomen om daarop te reflecteren. Eerst zal ik uitleggen hoe ik tot die beslissing gekomen ben.

Het internet

Stel je het internet voor als een metropool.

Zodra je binnenkomt krijg je een reisleider. Je kunt hem om alle plekjes vragen. Heb je zin in voetbal, achttienjarige meisjes of wil je weten hoe je een band moet plakken? Je reisleider zet de mogelijke locaties netjes op volgorde (hoe die dat doet? Geen idee). Je mag naar binnen, maar hij houdt wel je handje vast, want als de plek je toch niet bevalt weet die nog wel een andere. Fijn toch? Dat is nog eens service.

Je reisleider neemt je mee naar een megagrote bioscoop. On demand kun je hier films en series kijken. Je hoeft niet eens op de volgende episode te klikken. Blijf jij maar lekker zitten. Wij weten wel dat je er nog een wilt kijken. En nog een. En nog een.

‘Maar ik ben een krachtig, autonoom individu,’ denk jij. ‘Die metropool (be)stuurt mij niet.

Hah, naïeveling. Jij gelooft nog in absolute keuzevrijheid.

Waar ben je nu dan? Precies, in een of ander onguur krot van de stad.

Waarom ben je hier? Hoe ben je hier beland? Vraag je dat eens af.

Je maakt je keuzes altijd in een bepaalde omgeving. En geloof me, die zijn op het internet ontworpen om je te verleiden (en dan heb ik het niet alleen over de plaatsen met schaars geklede mannen en vrouwen – ook ik heb nagedacht over hoe ik mijn bezoekers vast kan houden).

Hoe bescherm je jezelf tegen deze aandachttrekkerij?

Een algeheel onthouder worden is onmogelijk. Een alcoholist kan stoppen. Leven zonder drank. Probeer maar eens te leven zonder internet (werk, bankzaken, studie).

Modereren is dus het antwoord. Maar hoe, als zelfdiscipline onvoldoende is? Door anders te denken over discipline, à la Anna Belkoop. Door technieken of anderen in te zetten die voorkomen dat je altijd maar in je uppie toegang hebt tot die metropool vol verleidingen.

Mijn tactiek: huisgenoot Paul. Hij veranderde op mijn verzoek thuis het Wifi-wachtwoord en veroordeelde mij zo tot bezoekjes aan cafés en de universiteit voor toegang tot het internet. Voortdurend bewust dat mensen mogelijk meekeken beperkte ik mijn internetgedrag tot het essentiële. Het werd mijn meest internetloze maand sinds de tijd van het inbellen. Het was fantastisch.

De balans opgemaakt: 30 dagen zonder internet thuis

Ik was effectiever en kon beter nadenken. En luier. Laat ik met dat laatste beginnen.

Luier. Met internet thuis vulde ik de stille momenten op met het lezen van nieuwssites en Twitter, en het kijken van Youtube-filmpjes en series. Toen dat niet meer kon greep ik allereerst vaker een boek voor mijn BoekTube-kanaal, maar als ik na uren lezen geen zin meer had was wat ik normaal gesproken zou doen – zinloos browsen – uitgesloten. Ik heb uren uit het raam gestaard en thuis de siësta geïntroduceerd.

Beter nadenken. Dat brengt mij op het beter nadenken aspect. Het is een cliché, je hebt rust, ruimte en verveling nodig om diep na te denken. En voor mij bleek het waar te zijn. Zonder permanente afleiding verkende ik gedachtegangen dieper. Het is onmogelijk hier een kwantitatieve analyse van te maken en wellicht bedrieg ik mijzelf volledig, toch heb ik dit idee. Ik was iedere dag in staat te werken aan mijn roman.

Effectiever. Geen internet thuis dwong mij de dingen die ik op internet wilde doen buitenhuis te doen. Als ik merkte dat ik na serieus werken op een voetbalnieuwssite terecht was gekomen, ging ik simpelweg fysiek weg. Zo verhoogde ik de prijs, om in economische termen te spreken, om opnieuw zinloos op internet te gaan. In plaats van een kwestie van mijn laptop openen en mijn browser aan te klikken moest ik mijn tas inpakken, naar buiten gaan, fietsen, een plekje zoeken, enzovoort. Heel wat meer moeite om te checken of Ziyech al verkocht is.

Maar Floris, hoe haalde je dan je trein?

Varianten op deze vraag kreeg ik voortdurend, hoe ik aan bepaalde informatie kwam.

Soms simpelweg niet, dan gokte ik erop dat ik het zonder voorbereiding ook zou redden. Mensen op straat zijn behulpzamer dan je wellicht denkt. Soms zocht ik informatie ver van tevoren op, op momenten dat ik buitenshuis internettoegang had. En soms smeekte ik een van mijn huisgenoten of ze iets konden opzoeken, of herformuleerde ik het zo dat het voor hen was alsof zij dat wilde opzoeken en ik toevallig in de buurt was om de informatie te horen.

Dus ja, het maakt je parasitair. Dat heb ik ook gemerkt met een leven zonder smartphone. Gelukkig sluit niet iedereen zijn internet af.

‘Kanttekening: Digitale detox?’

In het boek Kleine filosofie van de digitale onthouding vertelt filosoof Hans Schnitzler over een experiment waar hij zijn studenten aan mee laat doen. Ze beginnen een zogenaamde digitale detox, 10 dagen zonder scherm, dus geen laptop, geen scherm, niets. Een groot deel van de studenten is laaiend enthousiast. Ze ontdekken opnieuw de wereld.

Waarom vertel ik dit? Ik denk dat iedere grote levensverandering kan leiden tot een dergelijk gevoel. Als die studenten nog nooit een smartphone hadden gehad en er een voor tien dagen hadden gekregen hadden ze misschien soortgelijke kreten geroepen. Want ook een smartphone brengt je naar een nieuwe wereld.

Dat is waarom ik bij zulke experimenten altijd kies voor minstens dertig dagen. Aan het einde van de periode is het nieuwe er vanaf en kan er eerlijker worden vergeleken. Mijn experiment was dus niet bedoeld als detox, ik wilde niet tijdelijk radicaal minderen maar een permanente verandering verkennen.

Plotwending

Na mijn heerlijke 30 dagen vertelde ik Paul dat ik het experiment wilde doorzetten. Ik meende het.

Zodra hij op vakantie was vogelde ik uit dat ik handmatig het Wifi-wachtwoord kon resetten. Twee uur lang wist ik dit uit te stellen. Daarna consumeerde ik nog gulziger dan ooit tevoren. Ik was de digitale variant van de alcoholist die de sleutel heeft gevonden van de drankkast.

Dat is het nadeel van zulke repressieve maatregelen, merk ik. De aantrekking gaat niet weg, groeit wellicht zelfs omdat het verboden is geworden. Misschien is het op lange termijn beter om het positieve te stimuleren, voor mij: meer willen lezen, meer willen schrijven. Ik weet het niet. Ik doe nu beide.

Inmiddels modereer ik mijn internetgedrag met de app Freedom. Hiermee kan ik het gehele internet afsluiten, of slechts de gedeeltes die mij het meest verleiden. Eenmaal aangeklikt, is er geen weg terug (niet dat ik tot nu toe heb kunnen uitvogelen).

Soms komt dit me ontzettend sneu over: dat ik een app moet inzetten omdat mijn wil zwak is. Dan bedenk ik dat er een miljardenindustrie bestaat om mijn internetgedrag te sturen. Een magische pot wilskracht ga ik niet vinden. Ik kan best wat hulp gebruiken.